toharca türkçe
asya kolunun en doğuda kalan dili, ölü bir dil*. bugün doğu türkistan olarak bilinen topraklarda eskiden konuşulan irani dillerden biri. uygurca'ya da kelimeler vermiş. aslında akhun dili. yapı olarak diğer dillerden farklı imiş ve yirmibeş harften meydana geliyormuş.
bazı kaynaklara göre hint iran dillerinden birisi (muhtemelen de doğrusu böyle), bazı kaynaklarsa sanskritçe kökenli olduğunu iddia eder. hint avrupa dillerinden olduğunu iddia edenler, bu dil ailesinden türkçe'ye geçmiş kelimelerin son seslerinin kaybolmuş olmasını, sondaki sesli harfleri yutma eğilimi kuvvetli olan toharca'nın etkisine bağlarlar. sanskritçe kökenli olduğunu iddia edenlerse manastırlarda bugüne kadar kalan toharca yazmalardan dolayı hint sanskritçesi, prakritçe, eski çince veya toharca (tocharisch) gibi dilleri irani olmayan diller olarak gruplarlar.
hint-avrupa dil ailesinin en doğudaki üyesidir. toharca ve hititçe'nin proto-hint-avrupa dilinden en erken ayrılan diller olduğu düşünülür. ayrıca yukarıda belirtildiği gibi irani bir hint-avrupa dili değildir. kendi başına bir koldur, hint-avrupa dilleri içerisinde. şimdiki doğu türkistan'daki tarım havzasında konuşulduğu bilinmektedir. tarım mumyaları da büyük bir olasılık toharlara aittir.
urallar ve daha batıdaki topraklardan bugünkü doğu türkistan taraflarına göç etmiş batı grubundan bir hind-avrupa dili konuşan toharların türkçeyi ve daha az ölçekte türkçenin toharcayı etkilemesidir.
bu sözcük alışverişinin temel nedeni; öncelikle avcı-toplayıcı kökenli türklerin tarımı, hayvancılığı toharlardan almış ve öğrenmiş olmalarıdır.
toharcadan türkçeye geçen sözcükler:
1-beş:toharca piş'ten.
2-arpa: toharcası bilinmiyor ama ilk tarımı yapılan hububat ve tarımı toharlardan alan türkler bu sözcüğüde büyük olasılıkla onlardan almışlardır. ana hind avrupa dilinde "alphi".
3-elma: hindavrupa dilinde "apel". toharcadan alıntı olması gerek. eski yunanca; anpelo. cermen dili; amil-on. gaulce; amella.
4-öküz: toharca a: oksa ya da toharca b : okos'dan. nitekim ingilizcesi ox'dur.nişanyan sözlüğe göre türkçedeki öküz ve ingilizcedeki ox vs bu dilden geliyormuş.
"toharca a veya b, okso/okäs sığır, özellikle iğdiş edilmiş sığır"5-tümen: toharcaya da muhtemelen eski çinceden.
6-yap-mak: toharcada da yap- olarak aynı fiil var. zaten aynı anlamda kılmak, etmek, eylemek gibi üç adet eş türkçe sözcükte var.
7-orman:toharca or: ağaç'tan gelmesi ihtimali var.
8-inek.
9-boğa.
10-porsuk.
11-dana.
12-şüphelendiğim sözcükler "kan" ve "kim". nitekim farsçada "xun" ve "ki" olarak kullanılıyor.
türkçeden toharcaya geçen sözcükler:
1- toharcadki kom/kaumv ( güneş/ gün sözünün ) açıklaması hint avrupa dilleriyle yapılamamakta. ve toharcadaki bu söz eski l-r türkçesinde *kun'al' (ş-z türkçesinde künæş) güneş sözünden alıntı olarak görülmektedir.
kun'al' sözü eski altayca *kj'o'jn'u ( şafak, gün ışığı, güneş ışığı) sözü ile bağlantılı görülmektedir.
eski altayca kj'o'jn'u ( gün ışığı, güneş ışığı)
ilk moğolca k'ogexe /gogeg'e ( gün ışığı)
ilk tunguzca g'ana ( gün ışığı)
ilk korece kui ( gün ışığı, şafak)
ilk japonca k'ee ( gün)
2-toharca ale/alyiye sözü ( avuç içi, aya) sözü hint avrupa dillerinden değil, türk dillerinden geliyor. eski türkçe *alya ( el, avuçiçi, almaya yarayan organ, al-mak fiilinden) bu toharlar nesneleri ne ile aldıklarını, bir şeyleri tutmak için kullandıkları organın adını niye koyamamışlar da türkçe bir sözü almışlar?
3-yine toharca kanak/ kenek ( gömlek ) sözü eski türkçe *k'öyn'æk ( gömlek) sözünden geliyor.
ilk türkçe köyn'æk ( gömlek)
ilk moğolca keyen ( yen, gömlek kolu, gömleğin giyilmeye başlandığı bölgesi)
ilk türkçe k'öy-/k'ey-/k'iy- yani giymek, üzerine geçirmek fiil kökü
bu toharlar giyinmeyi ve bir giyecek olan gömleği bilmiyor muydu ki türkçeden gömlek anlamında kenek ( türkçede ( köynek= gömlek) ) sözünü aldılar.
20. yüzyılın başlarında Tarım havzasının Aurel Stein tarafından arkeolojik olarak keşfedilmesi ile MS 6. yüzyıldan 8. yüzyıla tarihlenen, bilinmeyen bir dilde yazılmış el yazması parçalarının bulunması sonucunda Tohar dillerinin ve alfabesinin varlığı ortaya çıktı.[2]
Çok geçmeden, bu yazmaların aslen o dönemlerde bilinmeyen bir Hint-Avrupa dili dalına, Tohar dillerine, ait olduğu ve birbirinden farklı iki dilde yazılmış olduğu anlaşıldı:
Toharca muhtemelen 840'tan sonra, Moğolistan'dan Kırgızlar tarafından sınır dışı edilen Uygurlar'ın Tarım Havzası'na yerleşmesi sonucunda ölmüştür.[3] Bu teori, Toharca metinlerinin Uygurcaya çevirisinin keşfi ile desteklenmektedir.
Bazı Çince kelimeler Toharca kökenlidir. Eski Çince'de bal manasına gelen *mjit (蜜; mì) kelimesinin Ön Tohar dilindeki *ḿət kelimesinden türediği düşünülmektedir. Pek çok modern Hint-Avrupa dilinde benzer sözcükler bal ve bal şarabı manasında kullanılmaktadır.[6]
bazı kaynaklara göre hint iran dillerinden birisi (muhtemelen de doğrusu böyle), bazı kaynaklarsa sanskritçe kökenli olduğunu iddia eder. hint avrupa dillerinden olduğunu iddia edenler, bu dil ailesinden türkçe'ye geçmiş kelimelerin son seslerinin kaybolmuş olmasını, sondaki sesli harfleri yutma eğilimi kuvvetli olan toharca'nın etkisine bağlarlar. sanskritçe kökenli olduğunu iddia edenlerse manastırlarda bugüne kadar kalan toharca yazmalardan dolayı hint sanskritçesi, prakritçe, eski çince veya toharca (tocharisch) gibi dilleri irani olmayan diller olarak gruplarlar.
hint-avrupa dil ailesinin en doğudaki üyesidir. toharca ve hititçe'nin proto-hint-avrupa dilinden en erken ayrılan diller olduğu düşünülür. ayrıca yukarıda belirtildiği gibi irani bir hint-avrupa dili değildir. kendi başına bir koldur, hint-avrupa dilleri içerisinde. şimdiki doğu türkistan'daki tarım havzasında konuşulduğu bilinmektedir. tarım mumyaları da büyük bir olasılık toharlara aittir.
urallar ve daha batıdaki topraklardan bugünkü doğu türkistan taraflarına göç etmiş batı grubundan bir hind-avrupa dili konuşan toharların türkçeyi ve daha az ölçekte türkçenin toharcayı etkilemesidir.
bu sözcük alışverişinin temel nedeni; öncelikle avcı-toplayıcı kökenli türklerin tarımı, hayvancılığı toharlardan almış ve öğrenmiş olmalarıdır.
toharcadan türkçeye geçen sözcükler:
1-beş:toharca piş'ten.
2-arpa: toharcası bilinmiyor ama ilk tarımı yapılan hububat ve tarımı toharlardan alan türkler bu sözcüğüde büyük olasılıkla onlardan almışlardır. ana hind avrupa dilinde "alphi".
3-elma: hindavrupa dilinde "apel". toharcadan alıntı olması gerek. eski yunanca; anpelo. cermen dili; amil-on. gaulce; amella.
4-öküz: toharca a: oksa ya da toharca b : okos'dan. nitekim ingilizcesi ox'dur.nişanyan sözlüğe göre türkçedeki öküz ve ingilizcedeki ox vs bu dilden geliyormuş.
"toharca a veya b, okso/okäs sığır, özellikle iğdiş edilmiş sığır"5-tümen: toharcaya da muhtemelen eski çinceden.
6-yap-mak: toharcada da yap- olarak aynı fiil var. zaten aynı anlamda kılmak, etmek, eylemek gibi üç adet eş türkçe sözcükte var.
7-orman:toharca or: ağaç'tan gelmesi ihtimali var.
8-inek.
9-boğa.
10-porsuk.
11-dana.
12-şüphelendiğim sözcükler "kan" ve "kim". nitekim farsçada "xun" ve "ki" olarak kullanılıyor.
türkçeden toharcaya geçen sözcükler:
1- toharcadki kom/kaumv ( güneş/ gün sözünün ) açıklaması hint avrupa dilleriyle yapılamamakta. ve toharcadaki bu söz eski l-r türkçesinde *kun'al' (ş-z türkçesinde künæş) güneş sözünden alıntı olarak görülmektedir.
kun'al' sözü eski altayca *kj'o'jn'u ( şafak, gün ışığı, güneş ışığı) sözü ile bağlantılı görülmektedir.
eski altayca kj'o'jn'u ( gün ışığı, güneş ışığı)
ilk moğolca k'ogexe /gogeg'e ( gün ışığı)
ilk tunguzca g'ana ( gün ışığı)
ilk korece kui ( gün ışığı, şafak)
ilk japonca k'ee ( gün)
2-toharca ale/alyiye sözü ( avuç içi, aya) sözü hint avrupa dillerinden değil, türk dillerinden geliyor. eski türkçe *alya ( el, avuçiçi, almaya yarayan organ, al-mak fiilinden) bu toharlar nesneleri ne ile aldıklarını, bir şeyleri tutmak için kullandıkları organın adını niye koyamamışlar da türkçe bir sözü almışlar?
3-yine toharca kanak/ kenek ( gömlek ) sözü eski türkçe *k'öyn'æk ( gömlek) sözünden geliyor.
ilk türkçe köyn'æk ( gömlek)
ilk moğolca keyen ( yen, gömlek kolu, gömleğin giyilmeye başlandığı bölgesi)
ilk türkçe k'öy-/k'ey-/k'iy- yani giymek, üzerine geçirmek fiil kökü
bu toharlar giyinmeyi ve bir giyecek olan gömleği bilmiyor muydu ki türkçeden gömlek anlamında kenek ( türkçede ( köynek= gömlek) ) sözünü aldılar.
Tarım Havzası
Karaşehir
Kuça
Turfan
Kroran
Toharlar
MS 9. yüzyıl
Hint-Avrupa dil ailesi
Tohar dilleri
Agni (Toharca A)
Kuça (Toharca B)
Kroran (Toharca C)
Brahmi alfabesi
Mani alfabesi
Çeşitli:
xto – Toharca A
txb – Toharca B
Toharca veya Tohar dilleri, Hint-Avrupa dil ailesinin
soyu tükenmiş bir dalıdır. Dil, Tarım Havzası'nın (günümüz Sincan, Çin)
kuzeyindeki vaha kentlerinde ve Lop Çölü'nde bulunmuş MS 6. yüzyıldan 8.
yüzyıla kadar uzanan el yazmalarıyla bilinmektedir.
Bu dil ailesinin 20. yüzyılın başlarında keşfedilmesi,
eskiden kabul görmüş Hint-Avrupa dil ailesinin centum ve satem dilleri olarak
Doğu ve Batı kollarına bölünebileceği teorisine zıtlık oluşturmuş ve aile
üzerine yürütülen çalışmaların yeniden canlandırılmasını sağlamıştır.
İlk araştırmacılar dili kullanmış insanları Eski
Baktriya'da (Toharistan) yaşamış bir halk olan Tokharoi'ler ile
bağdaşlaştırdıklarından ötürü dil "Toharca" olarak adlandırılmıştır.
Bu tanımlama günümüzde genel olarak hatalı kabul edilmekle birlikte, isim hala
kullanılmaktadır.
Keşif ve tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
Tarim Havzasında Tohar dilleri A (mavi), B (kırmızı) ve C (yeşil).[1]
Çok geçmeden, bu yazmaların aslen o dönemlerde bilinmeyen bir Hint-Avrupa dili dalına, Tohar dillerine, ait olduğu ve birbirinden farklı iki dilde yazılmış olduğu anlaşıldı:
- Toharca A (Doğu Toharca; kendi dilindeki adı "ārśi"), Karaşehir (eski Agni, Çince Yanqi) ve Turfan bölgelerinde bulunmuştur.
- Toharca B (Batı Toharca), Kuça ve Toharca A konuşan bölgelerde bulunmuştur
Toharca muhtemelen 840'tan sonra, Moğolistan'dan Kırgızlar tarafından sınır dışı edilen Uygurlar'ın Tarım Havzası'na yerleşmesi sonucunda ölmüştür.[3] Bu teori, Toharca metinlerinin Uygurcaya çevirisinin keşfi ile desteklenmektedir.
Bazı Çince kelimeler Toharca kökenlidir. Eski Çince'de bal manasına gelen *mjit (蜜; mì) kelimesinin Ön Tohar dilindeki *ḿət kelimesinden türediği düşünülmektedir. Pek çok modern Hint-Avrupa dilinde benzer sözcükler bal ve bal şarabı manasında kullanılmaktadır.[6]
Toharca kelime örnekleri
Türkçe ToharA ToharB
GrekçeSanskritçeLatinceProCermen GotçaEski İrlandaca
bir sas ṣe heîs,
hen sa(kṛ́t) semel *simla simle samail
iki wu wi dúo dvā́ duo *twai twái dá
üç tre trai treîs tráyas trēs *þrīz þreis trí
dört śtwar śtwer téttares,
téssares catvā́ras, catúras quattuor *fedwōr fidwōr cethair
beş päñ piś pénte páñca quīnque *fimf fimf cóic
altı ṣäk ṣkas héx ṣáṣ sex *sehs saihs sé
yedi ṣpät ṣukt heptá saptá septem *sebun sibun secht
sekiz okät okt oktṓ aṣṭáu, aṣṭá octō *ahtōu ahtau ocht
dokuz ñu ñu ennéa náva novem *newun niun noí
on śäk śak déka dáśa decem *tehun taihun deich
yüz känt kante hekatón śatām centum *hundą hund cét
baba pācar pācer patḗr pitṛ pater *fadēr fadar athair
anne mācar mācer mḗtēr mātṛ mater *mōdēr mōdar máthair
erkek kardeş pracar procer phrā́tēr bhrātṛ frāter *brōþēr brōþar bráthair
kız kardeş ṣar ṣer éor svásṛ soror *swestēr swistar siur
at yuk yakwe híppos áśva- equus *ehwaz aiƕs ech
inek ko keu boûs gaúṣ bōs *kūz (OE
cū) bó
ses vak vek épos vāk vōx *wōhmaz (Du
gewag) foccul
isim ñom ñem ónoma nāman- nōmen *namô namō ainmm
süt sağmamālkā mālkant amélgein – mulgēre *melkaną miluks bligid (MIr)
Yorumlar
Yorum Gönder